Widok zawartości stron
Szkody biotyczne
Wśród stosunkowo nielicznej grupy owadów wyrządzających szkody w lasach naszego Nadleśnictwa, najczęściej spotykane są owady uszkadzające młode drzewka w uprawach i młodnikach. Na szkółkach i zalesianych gruntach porolnych, (rzadziej w uprawach leśnych) spotykane larwy chrabąszczowatych (pędraki) oraz gąsienice motyli - rolnic, uszkadzające korzenie drzewek;. Częstym szkodnikiem jest szeliniak sosnowiec - chrząszcz z rodziny ryjkowcowatych, który może być groźny dla młodych drzewek uszkadzając ich korzenie (larwa) bądź strzałkę w szyi korzeniowej (imagines, czyli osobniki dorosłe). Innym chrzączem z tej rodziny jest choinek szary, odżywiający się igłami sosny, jednak szkody wyrządzane przez niego nie mają większego znaczenia. Z uprawami młodnikami związana jest także grupa tzw. szkodników nękajacych. Nie powodują one zamierania w krótkim okresie, ale ich wieloletnie żerowanie może prowadzić do znaczących uszkodzeń, wpływając niekorzystnie na pokrój drzew (np poprzez uszkadzanie pączków szczytowych przez zwójki), spowolnienia wzrostu, osłabienia i ostatecznie nawet prowadząc do wypadania drzew. Do tej grupy należa np krobik modrzewiowiec, skośnik tuzinek i zwójki, liczniej pojawiajace sie zwłaszcza w lasach narażonych na wpływ imisji przemysłowych. Za jednego z najgroźniejszych szkodników starszych drewostanów sosnowych uważana jest brudnica mniszka, która podczas najwiekszej gradacji w latach 1978-83 zaatakowała około 6 mln ha (z niecałych 9 mln ha) lasów w Polsce. Na szczęście Nadleśnictwo Olkusz nie jest zagrożone przez tego owada, choć profilaktycznie prowadzi się kontrolę liczebności brudnicy, odławiając samce do pułapek feromonowych i licząc samice na grupach wyznaczonych drzew kontolnych w czasie rójki. Każdego roku po pierwszych przymrozkach prowadzi się również tzw. jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny, w trakcie których poszukuje się larw i poczwarek gatunków, które zimują w ściółce leśnej i w wierzchnich warstwach gleby. Spośród foliofagów drzew liściastych w okresie ostatnich 10 lat zanotowano jedynie liczniejszy pojaw zwójki zieloneczki i miernikowców na dębach oraz szczotecznicy szarawki na bukach.
Szkodniki wtórne nie wyrządzają w naszych lasach znaczących szkód, częściej wystepują: cetyńce na sośnie (ich liczebność jest ograniczana poprze wykładanie pułapekferomonowych i klasycznych), kornik drukarz na swierku i jodłowce na jodle (pułapki feromonowe), przypłaszczek granatek na sośnie
Szkody wyrządzane prez zwierzęta kręgowe nie mają na naszym terenie większego znaczenia. Lokalnie odczuwalne może być tylko zgryzanie pędów przez zwierzyne płową i zające, spałowanie (ogryzanie kory) i zdzieranie kory przy ścieraniu scypułu (osmykiwanie). Czasem zachodzi jednak konieczność zabezpieczania fragmentów upraw, zwłaszcza tam, gdzie są one skupione na dużych powierzchniach, np w uprawach na terenach rekultywowanych. Zapobieganie im obejmuje przede wszystkim prawidłową gospodarkę łowiecką, czynności z zakresu hodowli i ohrony lasu: utrzymanie odpowiedniej wielkości populacji i zapewnienie bazy pokarmowej, również poprzez stosowanie zabiegów dokarmiania w okresie zimowym (bardzo ważny jest wybór lokalizacji paśników - nie w poblizu upraw!), zabiegi hodowlane dążące do uzyskania drzewostanu o zróżnicowanej strukturze i z domieszkami dostarczającymi pożywienia zwierzętom, stosowanie różnorakich osłonek, w wyjątkowych przypadkach grodzenie upraw siatką metalową.
Choroby grzybowe nie mają w Nadleśnictwie Olkusz większego znaczenia, za najważniejsze można uznać zamieranie pędów sosny czarnej na uprawach i w młodnikach, miejscami występuje rdza kory wejmutki. Zwalczanie tych chorób polega na usuwaniu zainfekowanych drzewek. Czasem notowana jest opieńkowa zgnilizna korzeni, która niestety. zwiększa swój zasięg występowania, zwłaszcza w drzewostanach iglastych
Utrzymanie dobrego stanu zdrowotnego lasu jest skutkiem ciągłej dbałości o dostosowanie składu gatunkowego do siedliska, prawidłowe wykonywanie zabiegów hodowlanych. Dąży się do tego, aby ekosystem leśny utrzymywał równowagę własnymi siłami, dlatego leśnicy podejmują różne działania, majace stworzyć odpowiedznie warunki dla pożytecznych organizmów. Wywieszane są na przykład budki dla ptaków i nietoperzy, grodzi się mrowiska, wprowadza się miododajne domieszki (wiele dorosłych postaci owadów – pasożytów szkodników leśnych odżywia się pyłkiem i nektarem), kształtuje się odpowiednio granicę lasu z przestrzenią otwartą (w strefie przejściowej, tzw. ekotonie gnieździ się najwięcej ptaków), pozostawia się drzewa dziuplaste i prowadzi zimowe dokarmianie ptaków. Tam, gdzie zagrożenie pożarowe nie jest przeciwwskazaniem, pozostawiane są stosy chrustu, chętnie zasiedlane przez wiele drobnych gatunków pożytecznych zwierząt.
Szczególnie cennymi dla leśników owadami są mrówki: ćmawa (Formica polyctena) i rudnica (F. rufa). Są to duże, drapieżne i bardzo żarłoczne błonkówki. Podobne do tych gatunków, również drapieżne są: mrówka pniakowa (F. trunctorum) budująca niewielkie mrówiska na pniakach drzew, oraz mrówka łąkowa (F. pratensis) -ciepłolubna, budująca kopce na obrzeżach lasów (zwykle sosnowych). W poszukiwaniu pokarmu mrówki penetrują nie tylko dno lasu, lecz wchodzą również w korony drzew, a więc tam, dgzie żeruje wiele grożnych foliofagów, np.zwójka zieloneczka na dębach. Jedna kolonia mrówek potrafi w ciągu roku przynieś do gniazda do kilku milionów owadów, będących pokarmem dla ich larw! Dorosłe osobniki pobierają także pokarm weglowodanowy, najchętniej spadź. Potrafią w tym celu "hodować" mszyce, broniąc ich przed drapieżnikami (np. biedronkami). Pospolitą mrówką hodującą mszyce jest również drapieżna hurtnica czarna (Lasius niger).Czasami stosowany jest zabieg sztucznej kolonizacji mrówek na tereny, gdzie ich brak, szczególnie przydatna jest tu mrówka ćmawa, która chętniej niż rudnica tworzy rozległe kolonie złożone z wielu połączonych ze sobą funkcjonalnie kopców, a więc ma większą zdolność do opanowania dużych powierzchni. Mrówki łąkowa i pniakowa nie nadają się do sztucznej kolonizacji, gdyż są to gatunki tworzące prawie zawsze kolonie jednomateczne (a więc w gnieździe jest tylko jedna matka). Kopce zbudowane przez mrówki są tyklo niewielką częścią gniazda, którego zasadnicza część składa sie z rozgałęzionych, wielopoziomowych podziemnych korytarzy. Kopiec spełnia funkcje swoistego "klimatyzatora" dzięki któremu gniazdo jest przewietrzane, chronione przed deszczem i nadmiernymi zmianami temperatury. Mrówki penetrują teren nawet w odległości około 1 km od gniazda, przy czym najstarsze robotnice "obsługują" najbliższą okolicę. Mrówki omawianych gatunków są (w porównaniu do większości owadów) bardzo długowieczne – królowa może dożyć sędziwego wieku 20 lat, natomiast pojedyncze robotnice przeżywają do 6 lat. W niektórych rejonach skażonych spotyka sie zjawqisko degeneracji kolonii mrówek polegające na braku osobników płciowych (królowych i samców), z jaj wyrastaja tylko robonice. Kolonia taka, jeśli nie zostanie z zewnątrz "zasilona"w królową w ciagu kilku (2-5) lat zamiera. Możliwa jest pomoc takim mrówkom poprzez wprowadzenie młodych zapłodnionych królowych, odłowionych w czasie lotu godowego (rójki) Aby zwiększyć prawdopodopobieństwo zaakceptowania królowej, umieszcza się na niej kroplę słodkiej substancji, np. miodu, który robotnice zlizują przenosząc na królową zapach mrowiska. Tam, gdzie mrowisk brak zupełnie można stosować wsiedlanie, również wykorzystując w tym celu odłowione młode zapłodnione królowe, z częścią mrowiska macierzystego (tzw. odkładem) w nowe miejsce, jednak powodzenie tej operacji wymaga specjalistycznej wiedzy i bardzo starannego wyboru miejsca wsiedlenia. Można tez spróbować przeniesienia młodej królowej do gniazd mało agresywnych mrówek z podrodzaju Serviformica.Rola mrówek nie ogranicza się jedynie do ograniczania populacji różnych owadów, wpływają również na spulchnienie gleby, obieg materii organicznej w lesie mogą też działać jako "sanitariusze" (zjadając nawet duże martwe zwierzęta), ponadto niektóre rośliny runa sa rozsiewane przez mrówki. Część spośród nich wytwarza nasiona zaopatrzone w elajosomy, czyli tzw. ciałka mrówcze. Mrówki zbierają takie nasiona, a po zjedzeniu elajosomu porzucają je, przyczyniając sie do rozprzestrzenienia gatunku. Rośliny "mrówkosiewne" to np fiołki, przebiśniegi, przetaczniki, kopytnik.